Mozaikte, ortada Meryem Ana kucağında Küçük Mesihi tutuyorken, sağında Bizans İmparatoru II. İoannis Komnenos, solunda ise İmparatorun eşi Macaristanlı İrene

Komnenos Hanedanı

Komnenos Hanedanlığı’nın ismi ve kökeni 11. Yüzyılda yaşayan Bizanslı tarihçi Michael Psellos’un kroniklerinde aktardığı bilgilere göre Trakya topraklarında bulunan Komne adı verilen bir köyden gelmektedir ve bahsi geçen köyler bu aileden gelen insanların nüfusunun artmasından ötürü 'Fields of Komnene' adını almasıyla ilerleyen zamanlarda hanedanın isminin Komnenos olarak anılmasına yol açmıştır[1]. Bu aktardığımız bilgiler 14. Yüzyıl tarihçisi olan Ioannes Kantakouzenos tarafından da aktarılmış olup günümüz modern tarihçileri tarafından da kabul edilmektedir.

Komnenos hanedanlığınn Bizans devletinin resmi kayıtlarına geçen ilk önemli üyesinin adı Manuel Eroticus Comnenus’tur[2]. Manuel Eroticus yaşadığı dönemde, Bizans Devletine yetkili ve başarılı bir general olarak İmparator II. Basileios’a hizmet etmiştir. Bu hizmetleri sonucunda Bizans döneminde Kastamon olarak adlandırılan günümüzde ise Kastamonu olarak geçen şehrimizde ailesi adına büyük mülkler edinen Eroticus, Ailesi için, ailesinin ilerleyen nesilleri için adeta bir karakol ve güvenli bir liman görevi görecek bir bölge elde etmeyi başarmıştır[3]. Eroticus’un oğlu I. Isaac ise İmparator VI. Michael döneminde babasından daha geniş yetkilerle donatılmayı başarmış ve Anadolu topraklarındaki bütün askeri soyluların ve generallerin lideri olarak hizmet etmiştir. VI. Michael otoritesi çok zayıf bir imparatordu. Yerine geçecek herhangi başka bir uygun biri olmadığından başa geçtiğinde Bizans Bürokrasisindeki üst düzey memurlar bayram etti ve bu otorite boşluğundan yararlanmak suretiyle birçok mevki ve terfii[4] aldılar.

İmparator VI. Michael yukarıda bahsettiğimiz Eroticustan bu yana askeri, soylu bir aile durumuna gelen Komenos ailesinin temsilcisi Isaac Komnenos ve aynı konumda bulunan Katakalon Kekavmenos’un otorite boşluğu gidermek için yaptıkları görüşme teklifi reddetmesi üzerine Bizans askeri kanadını da hiddetlendiren Michael, bunun karşılığını Isaac Komemnosun Paphlagonia’da İmparator ilan edilmesi durumu ve ona destek vermeye Anadolu’nun dört bir yanından koşan insanların ayaklanmasıyla[5] gördü. I. İsaac, İmparator olan VI. Michael’ı bir darbe sonucunda tahtan indirmek suretiyle 1057 yılında tahtı ele geçirip Komnenos İmparatorluk ailesini kurmuştur[6]. I. Isaac’in tahttaki yönetimi 1059 yılında Doukas hanedanlığının varisleri tarafından, kendisinin bir keşiş olması yönündeki baskıları sonucu tahttan çekilmiş ve 1059 yılından 1081 yılına kadar Bizans İmparatorluğu Doukas ve Diegenoi ailelerinden gelen imparatorlar tarafından yönetilmiş ancak I. Isaac’in yönetimi sırasında vücuda getirdiği bazı reformların sayesinde ve I. Isaac’ten sonra tahta geçen X. Constantine Doukas’ın torunu olan Irene Doukania ile yaptığı evlilik sonucu tahta çıkmış olan Alexios Komnenos, bu iki İmparatorluk ailesinin birleşmesini Komnenos olan soyadını iki ailenin birleştiğini belirtecek şekilde Komnenodoukai olarak değiştirmiş ve Komnenos Komnenodoukai olarak birlikte kullanmış ve ondan sonra gelen Komnenos imparatorları bu geleneği takip etmiştir.

Palaiologos ve Angelos gibi genel anlamda bilinen birçok Bizans İmparatorluk ailesi bu iki ailenin oluşturduğu aileden vücuda gelmiştir. Aleksios Komnenos’un II. Basileios devrinden sonra tahta çıkması, onun bu iki devir arasında kalan dış siyasetin, devletin içişlerinde kaybettiği otoritenin ve İtalya topraklarındaki kontrol ve toprak kaybının yol açtığı deniz hakimiyetinin İtalyan şehir devletlerine geçmesinin, I. Aleksios Komnenos’un önünde çözülmesi gereken çok güç ve zorlu sorunlar olarak kalmaktaydı. Ortaya çıkan sorunları, Komnenos hanedanının I. Aleksios başta olmak üzere birçok mahir yöneticisinin dikkatli bir sistematikle yapılan bir siyasetleri bile bu sorunların ağır faturalarıyla[7] mücadele edemeyecekti, nitekim 1204 yılında Latin istilasında bu devrin getirmiş olduğu sonuçların zirvesine tanık olmaktayız.

II. Aleksios devrinde İtalyan şehir devletlerinin deniz yollarını ve ticaret yollarını ele geçirmesi, onların girişim cesareti kazanmalarına ve İmparator toprakları olan Balkanları katetmek suretiyle Larissa’yı kuşatmalarına yol açmıştı, ancak bu kuşatma ordusunun başında bulunan Robert Guiskard, İtalya’da imparatorluk yanlılarının alevlendirdiği bir isyan sonucunda İtalya'ya dönmek ve kuşatma komutanlığını oğlu Bohemund’a vermek zorunda kalmıştı. Bizans ordusu tecrübesiz komutanın komutasındaki kuşatma ordusunu uzun vadede tüketmek suretiyle onların geri çekilmesine yol açtı, Robert Guiskard her ne kadar isyanı bastırmış ve Bizansla savaşacak duruma tekrar gelmiş olsa da, 1085 yılında yayılan bir salgın hastalığa yakalanarak hayatını kaybetti ve belli bir süre İtalyan şehir devletlerinden Bizansın tahkimatı[8] sıkı tuttuğu sahil şeridine herhangi bir tehdit gelmedi.

1087 yılının eylül ayında I. Aleksios Komnenos’un oğlu olarak dünyaya gelen II. John Komnenos, genel olarak John the Beatiful ya da John the Good olarak anılırdı. Aleksios Komnenos’un en büyük oğludur ve annesi Irene Komnenostur. I. Aleksios Komnenos döneminde başlayan Komnenos Restorasyonu döneminde hüküm sürmüştür ve bu dönemi devam ettirmiştir. II. John hükümdarlığını, Romen Diyojen döneminde Türklere karşı alınan Malazgirt yenilgisinin imparatorluk içerisinde meydana getirmiş aksaklıkları ve moral bozukluğunu telafi etmeye adamıştır. II. John Komnenos, Komnenos İmparatorları arasında en büyük imparator olarak alanda otoriter tarihçiler tarafından kabul edilmiştir[9], bunun sebebi icraatlerinden ötürü Georg Ostrogorsky’inin Kitabında, ‘Üstün bir basiret ve amaca yönelik bir enerjiyle hareket eden ve de zamanının ötesinde bir öngörü sahibi bir hükümdar’[10] olarak tanımlanmasından kaynaklanmaktadır. II. John ailesinin kendi yönetimine dahil olmasından oldukça rahatsız olduğundan ve onlara güvenmediğinden, babası Aleksios Komnenosun aksine nepotizm’in tersi bir politika izleyerek devletin yetki açısından yüksek makamlarına özellikle Komnenos ailesi dışından insanlar yerleştirmekteydi. Bunun en bilindik örneği Nikea kuşatması sırasında bir çocukken hediye olarak alınan ve Bizans İmparatorluk sarayında yetiştirilen ve John II’ye iyi bir arkadaş olabileceği düşünülen Türk kökenli John Axouch/Aksuh’tur.

John Aksuh, II. John döneminde Bizans günümüz tekabülüyle Genelkurmay başkanı olarak atanmıştır ve II. John’a başdanışman olarak hizmet etmiştir. Döneminde Batı Akdenizde Venedikle, Balkanlarda Macarlar ve Sırplarla, Anadoluda Türklerle ve güneydeki Araplarla mücadeleler içerisine girmiş ve genel anlamda başarılı bir hükümdar profili çizmiştir.  I. Aleksios Komnenos’un oğlu olan I. Manuel Komnenos, babasının vücuda getirmiş olduğu siyaset ve politikalar sayesinde Bizansta Komnenos Restorasyonu adı verilen dönemi başlatan hükümdar olarak karşımıza çıkmaktadır. I. Manuel döneminde Bizans ordusu, ekonomisi, geçmiş 50 yılda aldığı yaraları sarma yoluna gitmiş ve dış politikada aktif ve şahin bir politika izlemiştir. Kültürel Diriliş olarak adlandırılan olaylar silsilesi de Manuel I. Komnenos döneminde yaşanmıştır. Yukarıda bahsetmiş olduğumuz Larissa kuşatmasının Komutanı olarak görev alan Robert Guiskard’ın devletini olan Sicilya krallığını hükümdarlığı döneminde işgal etme ve kontrol etme başarısı gösteren Manuel I. Komnenos, aynı zamanda, bir zamanlar Batı Roma İmparatorluğunun hakimiyeti altında olan Batı Akdeniz bölgesini tekrar ele geçirme girişiminde bulunan son İmparatordur. I. Manuel döneminde, Bizans İmparatorluğu tarafından bir tehdit olarak görülen Haçlı seferleri için Bizans topraklarını bir geçiş güzergahı olarak kullandırtması ve Haçlı seferlerine katılan devletlerin geçişini organize etmesi ve garanti altına alması onun Batı Hristiyan devletleri tarafından da itibar[11] görmesine yol açmıştır.

I. Manuel’den sonra onun oğlu II. Aleksios Komnenos başa geçmiştir. II. Aleksios Komnenos 1169 yılında Constantinople’de Antakyalı Maria’nın oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Komnenos hanedanı imparatorları arasında en kısa hüküm süren imparatordur. İmparatorluğu döneminde imparatorluk, imparatorluk naipleri tarafından idare edilmiştir. 1180 yılında başa geçtikten sonra 1183 yılında hükümdarlığı sona ermiştir. 11 yaşında Fransa Kralı VII. Louis’in kızı olan Agnes of France ile evlenmiştir ve ismi daha sonradan Anna olarak değiştirilmiştir. İmparatorluğunu naip olarak idare edenler ve bu dönemde en etkili olan yöneticiler arasında onun kuzeni olan tahta geçemeyen Andronikos Komnenos’un oğlu Alexios Komnenos bulunur. II. Aleksios Komnenos[12] dönemi kısa ve kısır bir dönemdir. Bu dönemde doğuda Kılıç Arslan ve Batıda Macar III. Bela Bizans topraklarını yağmalamış ve bunlarla Alexsios Komnenos İmparator’un koruyucusu olarak ilgilenmiştir. Komnenos Hanedanlığı Latin İşgalinden sonra Trabzon bölgesinde bir İmparatorluk kurmuştur.

KAYNAKÇA

 
[1] Kazhdan, Alexander, The Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, 1991
[2] https://britannica.com/topic/Comnenus-family
[3] Kazhdan, Alexander, The Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, 1991
[4] Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Prof. Dr. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986, sf. 310
[5] A.g.e, sf. 316
[6] A.g.e, sf. 322
[7] A.g.e, sf. 329
[8] A.g.e, sf. 335
[9]John W. Birkenmeier, The Development of the Komnenian Army: 1081–1180, sf. 85
[10] Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Prof. Dr. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986, sf. 377 [11] Magdalino, Paul, The Empire of Manuel I Komnenos 1143-1180
[12] Kazhdan, Alexander, The Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, 1991